Opozycja przedsierpniowa
Załamanie gospodarki w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, pogarszające się zaopatrzenie w artykuły pierwszej potrzeby, kłopoty ze spłatą kredytów zaciągniętych w państwach zachodnich oraz zima stulecia, która na początku 1979 r. sparaliżowała kraj, obnażyły słabość systemu komunistycznego w PRL.
Na ulicy Szewskiej przy kamienicy nr 7, gdzie został zamordowany Stanisław Pyjas, Jakub Ślósarz (w centrum) czyta odezwę Komitetu Obrony Robotników w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa.
zdjęcie: Archiwum IPN
2020-06-23
Na powstanie największego w dziejach Polski ruchu społecznego, jakim była Solidarność, wpłynęło kilka czynników. Załamanie gospodarki w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, pogarszające się zaopatrzenie w artykuły pierwszej potrzeby, kłopoty ze spłatą kredytów zaciągniętych w państwach zachodnich oraz zima stulecia, która na początku 1979 r. sparaliżowała kraj, obnażyły słabość systemu komunistycznego w PRL. Istotne znaczenie dla genezy Solidarności miało powstanie w drugiej połowie lat siedemdziesiątych działającej jawnie opozycji demokratycznej.
We wrześniu 1976 r. grono osób o różnorodnych rodowodach ideowych w odpowiedzi na represje stosowane wobec uczestników czerwcowych robotniczych protestów utworzyło Komitet Obrony Robotników. Zapoczątkowało to rozwój kolejnych inicjatyw o charakterze opozycyjnym. W marcu 1977 r. zainicjował działalność Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W lipcu 1979 r. utworzono Ruch Młodej Polski. Kilka miesięcy później, we wrześniu, powstała Konfederacja Polski Niepodległej – pierwsza partia polityczna od czasu rozbicia w latach czterdziestych mikołajczykowskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego. Niezależne inicjatywy podejmowano w różnych środowiskach: robotniczym (Wolne Związki Zawodowe), naukowym (Towarzystwo Kursów Naukowych), studenckim (Studenckie Komitety Solidarności), a także na wsi (Komitety Samoobrony Chłopskiej).
Środowiska opozycji przedsierpniowej różniły się pod względem ideowym i taktycznym, łączyło je podważanie fundamentów systemu. Wydawano niezależne pisma i książki poza zasięgiem cenzury, organizowano wykłady w prywatnych mieszkaniach, wyszukiwano i nagłaśniano przypadki represji i łamania praw człowieka, organizowano akcje protestacyjne, przygotowywano też prace analityczne i koncepcyjne odnoszące się do dalszego rozwoju sytuacji w Polsce i na świecie.
Niebagatelne znaczenie dla rozwoju opozycji miał wybór metropolity krakowskiego, kardynała Karola Wojtyły, na papieża (16 października 1978 r.) oraz pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny (czerwiec 1979 r.), która dała Polakom poczucie jedności, wspólnoty i solidarności.
To właśnie te trzy czynniki: kryzys gospodarczy, działalność opozycji oraz wybór papieża Polaka były głównymi elementami genezy Sierpnia ’80, w następstwie którego narodziła się Solidarność.
