Doradcy
Jednym z elementów, które odróżniły strajki z lipca 1980 r. od tych z drugiej połowy sierpnia i września, był ich stopień organizacji. I to nie tylko utworzenie komitetów strajkowych czy międzyzakładowych komitetów strajkowych, ale też wykorzystanie doradców.
I Krajowy Zjazd Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Delegaci w hali "Oliwia" w Gdańsku. W pierwszym rzędzie, od prawej.: Stanisław Bury, Romuald Kukołowicz, Lech Wałęsa, Stanisław Gołaszewski
zdjęcie: Stanisław Składanowski /Archiwum IPN
2020-06-23
Najbardziej znanym tego rodzaju gremium jest oczywiście Komisja Ekspertów przy MKS w Stoczni Gdańskiej. Jej utworzenie powierzono 22 sierpnia 1980 r. Tadeuszowi Mazowieckiemu. Powstała dwa dni później, a w jej skład weszli m.in.: Bohdan Cywiński, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Waldemar Kuczyński, Jadwiga Staniszkis i Andrzej Wielowieyski.
Tak na marginesie, z Komisją Ekspertów przy MKS w Stoczni Gdańskiej związany jest jeden z licznych sierpniowych mitów, według którego część jej członków miała rzekomo przylecieć z Warszawy specjalnie podstawionym przez władze PRL samolotem. W rzeczywistości przybyli do Gdańska (za wiedzą i zgodą przywódców PZPR) samolotem rejsowym PLL LOT. Notabene, mimo gwarancji bezpieczeństwa ze strony wojewody gdańskiego Jerzego Kołodziejskiego, zostali oni zatrzymani na Okęciu na blisko dwie godziny, wobec czego samolot, którym pierwotnie mieli lecieć, wystartował bez nich. Jak wynika z relacji T. Kowalika z 1981 r., wyższy funkcjonariusz, który przedstawił się jako pułkownik Sobieszuk (lub Sobieszak) z MSW, przeprosił ich za powstałe zamieszanie i zaproponował skorzystanie ze „specjalnego samolotu, który właśnie odlatuje”. Oni jednak, nie ufając mu, woleli polecieć kolejnym samolotem rejsowym.
29 sierpnia utworzono również Komisję Ekspertów przy MKS w Szczecinie. W jej skład weszli: Andrzej Kijowski, Andrzej Tymowski oraz Janina Walukowa. Z pomocy doradców (Jerzy Matyjek i Andrzej Tyc) korzystał także MKS w Toruniu. Ponadto zarówno w Gdańsku, jak i w Szczecinie strajkujących wspierali też inni doradcy, działający poza komisjami ekspertów. W pierwszym przypadku np. Lech Kaczyński, który był nawet współautorem porozumienia gdańskiego w części dotyczącej prawa pracy, w drugim m.in. Edmund Kitłowski czy Bronisław Ziemianin. Nie można zapomnieć o ekspertach skierowanych 30 sierpnia do Gdańska przez prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego – Romualdzie Kukołowiczu czy Andrzeju Święcickim, którzy jednak nie odegrali znaczącej roli.
Nie inaczej było we wrześniu 1980 r. I tak na przykład Międzyzakładowy Komitet Robotniczy w Hucie Katowice w charakterze doradców – podczas negocjacji z komisją rządową – wspierali: Zbigniew Bogusławski, Wiesław Chrzanowski‚ Janusz Krzyżewski i Stefan Kurowski.
Doradcy pomagali strajkującym unikać pułapek zastawianych w trakcie rozmów przez przedstawicieli komisji rządowych oraz redagować treść porozumień w sposób jednoznaczny. Swoją pracę wykonali dobrze, czego wyrazem jest mało znany fakt, że zapis o utworzeniu ośrodka prac społeczno-zawodowych przez MKS znalazł się nawet w protokole porozumienia gdańskiego z 30 sierpnia 1980 r.
***
Nie jest możliwe w niniejszym portalu zaprezentowanie sylwetek wszystkich doradców związku, stąd zostało wybranych kilkunastu z nich, tych, którzy w sierpniu i wrześniu 1980 r. służyli pomocą strajkującym robotnikom. Siłą rzeczy zatem nie ma w tym gronie np. jednego z najważniejszych doradców Solidarności w latach 1980−1981 Jacka Kuronia i wielu innych, którzy w tzw. solidarnościowym karnawale wspierali związek swoją ekspercką wiedzą.
