Ważnym źródłem informującym o wpływie Solidarności na mieszkańców Ukrainy jest szyfrogram nr 3793 wysłany 17 maja 1981 r. przez szefa KGB w Kijowie gen. Witalija Fedorczuka do przewodniczącego KGB Jurija Andropowa, który domagał się informacji o sytuacji w tej sowieckiej republice ¹. Dokument świadczy o skali przenikania idei solidarnościowych na Ukrainę, m.in. masowym kolportażu biuletynów związkowych oraz podejmowanych przez Ukraińców wiosną 1981 r. inicjatywach tworzenia niezależnych związków zawodowych.

W dokumencie napisano m.in.: „Z terytorium PRL coraz aktywniej przesyłana jest produkowana tam wywrotowa literatura i materiały, różnego rodzaju „biuletyny informacyjne samorządnych związków zawodowych”, „rezolucje studentów i uczestników zgromadzeń”, „wezwania komitetu informacyjnego Solidarności, wycinki z gazet itp. (takie materiały są konfiskowane). Znaczna część turystów i innych kategorii obywateli PRL (codziennie w republice znajduje się średnio 3500 os. Polaków) popiera działania elementów socjalistycznych w PRL, szkaluje wspólnotę socjalistyczną, staje w obronie wszelkiego rodzaju elementów kontrrewolucyjnych, dopuszcza się antysowieckich ataków i wichrzycielskich wypowiedzi.

Wielu z nich, odwiedzając zachodnie obwody republiki, zachowuje się wrogo w stosunku do ZSRR, próbuje propagować działalność antysocjalistyczną i Solidarność, rozpowszechnia ulotki i inne szkodliwe ideologicznie materiały. Tylko przez obwód lwowski w ciągu ostatnich 9 miesięcy przejechało tranzytem około 400 tysięcy obywateli polskich. Zatrzymując się we Lwowie, często z naruszeniem obowiązujących przepisów (raportowano KGB ZSRR NR 2/10-4095 z 30.04.81 r.), wciągają oni obywateli sowieckich do transakcji spekulacyjnych i walutowych oraz skupują złoto i kosztowności. Próby rozpowszechniania materiałów o antysocjalistycznym, wichrzycielskim charakterze miały miejsce we Lwowie, Łucku i innych miastach. Te i inne bezprawne działania są zwalczane przez obywateli sowieckich oraz organy KGB i spraw wewnętrznych.

Pod wpływem zwiększonej wywrotowej aktywności przeciwnika i wydarzeń w PRL oraz mających miejsce braków w zaopatrzeniu ludności w niektóre towary żywnościowe, wiadomych trudności z wypełnieniem planów gospodarczych (metal, węgiel, przestoje w pracy transportu i in.) część nacjonalistycznych, syjonistycznych, kościelno-sekciarskich i innych wrogich elementów zaczęła wykazywać większą aktywność, wzrosła ilość faktów rozpowszechnienia zjadliwych oszczerczych wymysłów na temat wewnętrznej i zagranicznej polityki KPZR, prowokowania wśród ludności niezadowolenia z systemu gospodarki socjalistycznej oraz podżegania do grupowych odmów pracy i strajków na wzór elementów antysocjalistycznych w Polsce. Potwierdzeniem tego jest zwiększenie ilości wpływających do organów KGB sygnałów o zamierzeniach i próbach prowadzenia działalności antysowieckiej i zakładania na ich podstawie spraw ewidencji operacyjnej. Od czerwca 1980 do kwietnia 1981 roku otrzymano 7818 sygnałów wobec 6051 w poprzednim analogicznym okresie, założono odpowiednio 1328 spraw ewidencji operacyjnej wobec 950, przy czym 65 spraw założono w stosunku do osób popierających działania elementów kontrrewolucyjnych w Polsce i wzywających do podążania za ich przykładem”.

W dalszej części szyfrogramu gen. Fedorczuk informuje przewodniczącego KGB, że na skutek przenikania idei Solidarności wzrasta aktywność robotników, co przejawia się nie tylko w żądaniach płacowych, ale także w domaganiu się większej reprezentacji w swych środowiskach pracy. O skali tego zjawiska świadczy przytaczana w dokumencie statystyka założonych na podstawie takich sygnałów spraw ewidencji operacyjnej. „Spośród rozpoczętych w ciągu ostatnich dziesięciu miesięcy 1328 spraw ewidencji operacyjnej 41 procent stanowią sprawy wobec robotników (w poprzednim analogicznym okresie było ich 34,9 procent)”.

Nowym zjawiskiem opisanym w dokumencie było pojawienie się na terenie zakładów pracy dużej liczby ulotek, anonimowych listów, a także napisów w miejscach publicznych, wzywających do walki z władzą sowiecką, tworzenia „wolnych związków zawodowych”, organizowania strajków i domagania się podwyżki wynagrodzeń oraz podążania za przykładem polskich robotników. Te zjawiska miały miejsce nie tylko w obwodzie lwowskim, ale także na terenie Wschodniej Ukrainy. Od listopada 1980 do kwietnia 1981 r. w Zaporożu rozpowszechniono ponad 500 ulotek w imieniu „ukraińskiej grupy walki o prawa człowieka”. Podobne przypadki odnotowano na terenie obwodu donieckiego, gdzie liczba wystąpień antysowieckich zwiększyła się dwukrotnie w stosunku do roku poprzedniego. Za wydrukowanie oraz rozpowszechnienie ponad 400 ulotek wzywających do zmiany ustroju i poparcia Solidarności w marcu 1981 r. w Żdanowie (obecnie Mariupol) aresztowano Aleksieja Zorkalcewa, kierowcę miejscowej straży pożarnej, którego sąd w Doniecku skazał na 6 lat łagrów.  

Szyfrogram gen. Fedorczuka dowodzi, że idea wolnych związków zawodowych spotkała się z dużym rezonansem w wielu środowiskach robotniczych na Ukrainie. Odpowiedzią władzy były represje i inwigilacja środowisk pracowniczych w skali dotąd nieznanej. W dalszej części dokumentu jest mowa o prowadzeniu działań operacyjnych na terenie 10 tys. zakładów przemysłowych. Biorąc pod uwagę, że odbiorcą szyfrogramu z Kijowa był jeden z najważniejszych przywódców Związku Sowieckiego, można przyjąć, że takie dokumenty kształtowały opinię sowieckiej elity partyjnej i państwowej, stanowczo domagającej się od władz PRL zniszczenia Solidarności, gdyż dalsze trwanie wolnego związku zawodowego stanowiło zagrożenia dla całego obozu komunistycznego.

 

 

¹ Szyfrogram nr 3793/153. Ściśle tajne. Kijów, 17.05.1981. Wysłany przez gen. Witalija Fedorczuka, przewodniczącego KGB Ukrainy, do przewodniczącego KGB ZSRS Jurija Andropowa. Wydzielone Państwowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w Kijowie, Zespół 1, nr 1, spr. 2010, k. 248-258.

w dokumentach kgb