Od 1945 r. decyzją Wielkich Mocarstw dotąd niemiecki Dolny Śląsk stał się częścią państwa polskiego. Opuszczane przez Niemców miejscowości zasiedlali polscy osadnicy, którzy przyjechali z Polski centralnej (881 tys. osób), Kresów (678 tys.), z Zachodu i Jugosławii (ok. 85 tys.). Na postawy tymczasowości nowych mieszkańców wpływały szczególnie do 1956 r. następujące czynniki: częściowo zniszczone otrzymane gospodarstwa rolne, obce kulturowo i przyrodniczo środowisko, pogłoski o III wojnie światowej i co za tym idzie tląca się nadzieja wśród części Kresowian na powrót w rodzinne strony, kolektywizacja wsi oraz w świetle prawa międzynarodowego nieuregulowana w pełni kwestia granicy zachodniej PRL.  W 1980 r. na Dolnym Śląsku mieszkało 2,733 mln ludzi, w tym 843 tys. na wsi. Funkcjonowały wtedy 174,7 tys. indywidualne gospodarstwa, z których 41,7% miało powierzchnię 0,5-2 ha, a tylko 3,5% powyżej 15 ha. 57% powierzchni użytków rolnych należała do państwa (m.in. PGR), zaś 43% do gospodarstw indywidualnych, z czego ponad 60% rolników posiadała gospodarstwa o powierzchni do 5 ha, a tylko 3,5% powyżej 15 ha.

Dwa nurty

Do sierpnia 1980 r. na Dolnym Śląsku nie zawiązała się niezależna organizacja chłopska. Tylko nieliczni podjęli współpracę z przedstawicielami opozycji przedsierpniowej, jak na przykład Maria Szczygielska z Osiny Wielkiej w gminie Ząbkowice Śląskie współpracowała z KSS „KOR”, została redaktorką niezależnego pisma „Placówka”, Stanisław Helski z Kobylej Głowy gmina Ciepłowody z KPN, Romuald Winciorek z Wilczyna Leśnego z Kornelem Morawieckim, a Tytus Czartoryski z Morzęcina Małego miał kontakt z Wiesławem i Marzeną Kęcikami. Wszyscy kolportowali na swoim terenie niezależne wydawnictwa.

Na dolnośląskiej wsi niezależne organizacje zawodowe tworzono od 1 września 1980 r. Zalążkiem pierwszej był założony przez S. Helskiego punkt informacyjny Chłopski Komitet Inicjatywy Społecznej w Ciepłowodach. W następnych tygodniach rozwijał jego sieć w woj. wałbrzyskim. Wkrótce organizacja przyjęła nazwę Chłopski Niezależny Związek Zawodowy „Solidarność Chłopska”. Jego ogniwa organizowano jesienią 1980 r. także w woj. wrocławskim (m.in. Wiesław Włusek, R. Winciorek).

Od października 1980 r. rozwijały się też struktury NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska” w woj. wałbrzyskim i jeleniogórskim, a od grudnia powoli i w nielicznych gminach w legnickim przy wsparciu działaczy z MKZ w Legnicy. Pierwszy Wojewódzki Komitet Założycielski NSZZR „Solidarność Wiejska” wyłoniono 19 grudnia 1980 r. w województwie jeleniogórskim (przew. Stanisław Kokar). Na początku 1981 r. struktury „Solidarności Chłopskiej” z woj. wrocławskiego przeszły do „Solidarności Wiejskiej”. Od września 1980 r. poszczególni liderzy wojewódzcy obu związków współorganizowali struktury krajowe i należeli do ich kierowniczych gremiów.

Najważniejszym protestem w regionie, nagłaśniającym postulaty chłopów i wspierającym negocjacje uczestników strajków w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie, była przeprowadzona od 27 stycznia do 10 lutego 1981 r. w sali parafii św. Józefa w Świdnicy głodówka 11 członków „Solidarności Chłopskiej” ze S. Helskim na czele. Główna działalność Solidarności rolniczej skupiła się na zalegalizowaniu związku, budowie struktur w gminach oraz doprowadzeniu do zmiany polityki władz PRL wobec rolnictwa i mieszkańców wsi.

Niepełne zjednoczenie

Do marca 1981 r. wybrano kolejne Tymczasowe WKZ NSZZR „Solidarność Wiejska”/NSZZ Rolników Indywidulanych „Solidarność” we Wrocławiu (przew. Ryszard Muszyński), w Wałbrzychu (przew. Kazimierz Bińkowski, wpierany przez MKZ w Wałbrzychu) i Legnicy (przew. Zdzisław Harasimowicz z MKZ w Legnicy). Dominującym w regionie stał się NSZZ RI „Solidarność”. Niezależność organizacyjną zachowała „Solidarność Chłopska” Woj. Wałbrzyskiego (3500 członków). 8-9 marca 1981 r. delegaci z obu związków rolniczych Dolnego Śląska wzięli udział w zjeździe zjednoczeniowym w Poznaniu. Członkiem prezydium OKZ NSZZ RI „Solidarność” został Jan Ciosek z woj. jeleniogórskiego.

W 1981 r. w regionie wydawano niezależne pisma rolnicze m.in. „Nasza Ziemia”, „Chwast”, „Nie Rzucim Ziemi”. Jesienią 1981 r. odbyły się Walne Zebrania Delegatów NSZZ RI „S”, na których demokratycznie wybrano władze: w listopadzie we Wrocławiu (reprezentowali 10000 członków, przew. Edmund Galek) oraz 5 grudnia w Legnicy (6000 członków, przew. Władysław Papużyński). Wszystkie struktury wojewódzkie NSZZ RI „S” współpracowały z regionalnymi i miejskimi strukturami NSZZ „Solidarność”.

Na fali ogólnopolskich protestów rolników (m.in. w Siedlcach i Toruniu) przeciwko polityce rolnej PRL w dniach 17 listopada – 13 grudnia 1981 r. działacze WKZ NSZZ RI „Solidarność” Woj. Wałbrzyskiego prowadzili strajk okupacyjny w budynku Wojewódzkiego Zarządu Kółek i Organizacji Rolniczych w Świdnicy. Dalszy rozwój Solidarności rolniczej został przerwany 13 grudnia 1981 r. z powodu wprowadzenia stanu wojennego.

droga do rejestracji