Przy ul. Wincentego Pola 38 w Katowicach, w dawnym budynku magazynu odzieżowego kopalni Wujek, mieści się Śląskie Centrum Wolności i Solidarności – instytucja stojąca na straży pamięci o dziewięciu górnikach poległych 16 grudnia 1981 r. Tego dnia siły wojskowo-milicyjne dokonały brutalnej pacyfikacji strajkującego zakładu, a z rąk funkcjonariuszy plutonu specjalnego ZOMO zginęło dziewięć osób. Najmłodsza z ofiar miała 19 lat. Śmiertelne strzały padły z rampy towarowej budynku, który w tym roku został przekształcony w nowoczesne muzeum.

Nowa wystawa przybliży zwiedzającym nie tylko przebieg samego strajku w kopalni Wujek i jego pacyfikacji, ale opowie o szerokim tle historycznym. Widz zapozna się z podziałem Europy przez żelazną kurtynę, spotka strajkujących górników, hutników i stoczniowców w sierpniu 1980 r., przeżyje grozę wprowadzenia stanu wojennego dzięki zmultiplikowanemu nagraniu wystąpienia Wojciecha Jaruzelskiego z 13 grudnia 1981 r. oraz zobaczy czołg T-55 – taki sam jak te, które 16 grudnia 1981 r. przebiły kopalniane mury i tym samym otworzyły zomowcom drogę na teren kopalni Wujek. Dziś, tuż obok jednego z takich miejsc, stoi 33-metrowy krzyż pomnik poległych górników, pod który zwiedzający mogą się udać po wizycie w muzeum.

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności to jednak nie tylko ekspozycja muzealna (którą w starej odsłonie odwiedzało rocznie około dziesięciu tysięcy zwiedzających). Działalność instytucji zawiera się także w akcjach edukacyjnych, współpracy ze szkołami, lekcjami on-line oraz stacjonarnie, konferencjami czy prelekcjami. Każdego roku powstaje również kilka publikacji wydawanych lub współwydawanych przez ŚCWIS, zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych. Wśród najnowszych pomysłów wydawniczych pojawił się komiks „Dziewięciu z »Wujka«”, prezentujący w nowoczesnej formie trudną tematykę pacyfikacji.

Publikacje to niejedyne pola działalności Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności. W 2016 r. wspólnie z Teatrem Śląskim Centrum przygotowało spektakl teatralny „Wujek 81. Czarna Ballada”, prezentujący przebieg pacyfikacji oczami nastoletnich chłopców, którzy oglądali te sceny z dachu pobliskiego budynku.
Wśród licznych działań edukacyjnych i promocyjnych nie brak także i nowych form sztuki. W 2018 r. na jednym z kopalnianych budynków francuski artysta Al Sticking namalował mural, przedstawiający dziewięciu górników wpisanych w litery tworzące napis „Pamiętamy”. Po tę samą formę sztuki sięgnięto w roku 2021, upamiętniając strajk pod ziemią w kopalni w Bieruniu – najdłuższy strajk podziemny w okresie stanu wojennego.

W 2020 r. Śląskie Centrum Wolności i Solidarności wyprodukowało oraz współprodukowało filmy dokumentalne poświęcone historii najnowszej: „Tablicę pani Ani” w reżyserii Sebastiana Reńcy oraz Marka Lyszczyny, poświęcony Annie Walentynowicz, która w grudniu 1983 r., wspólnie z Kazimierzem Świtoniem, chciała zawiesić tablicę poświęconą dziewięciu górnikom. Kolejny dokument, zatytułowany „Belgrad solidarny z »Solidarnością«” w reżyserii Mateusza Sokulskiego i Grzegorza Czerniaka, opowiada o wsparciu polskiej opozycji, która w stanie wojennym zeszła do podziemia, przez mieszkańców ówczesnej Jugosławii.
Co roku 16 grudnia pod pomnikiem organizowane są także centralne, ogólnopolskie obchody kolejnych rocznic pacyfikacji kopalni, które mają charakter oficjalnych obchodów państwowych.

W 2020 roku, z okazji 40. rocznicy podpisania porozumień sierpniowo-wrześniowych, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności we współpracy z redakcją „Gościa Niedzielnego” przygotowało serwis informacyjny „Twarze Solidarności” – prezentujący historię powstania NSZZ „Solidarności” oraz „karnawału Solidarności”.
W związku z 40. rocznicą pacyfikacji strajku, dzięki grantom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zostanie również skomponowany utwór symfoniczny poświęcony pamięci dziewięciu górników.

Ponadto wśród działań ŚCWiS znajduje się szereg cyklicznych już inicjatyw, takich jak Bieg Dziewięciu Górników, zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych, bieg im. bł. ks. Jerzego Popiełuszki oraz męczenników stanu wojennego, Noc Muzeów czy Europejskie Dni Dziedzictwa. Każdy kolejny rok działalności ŚCWIS to nowe inicjatywy, które służą niezmiennie jednej idei – pamięci o tych, którzy oddali życie za wolność i solidarność.

Zobacz Śląskie Centrum Wolności i Solidarności z bliska. GALERIA

edukacja